Indië is wat het was, maar meer nog hoe wij erover praten. Als een vage herinnering? Een paradijs? Of als een koloniaal wingewest? Veel hangt af van de woorden die we gebruiken.
Een geheel ‘foute’ foto: Europese vrouwen en Indonesische bedienden met Nederlandse vlag.
[TM/FZF 859]
Door Bert Immerzeel
Stel dat je een journalist bent van bijvoorbeeld Het Dagblad van het Noorden, of De Limburger, en je schrijft een artikel over Indisch Nederland. En stel dat je daarin het woord Indiër gebruikt, of dat je hebt hebt over Indonesiërs, waar je eigenlijk Indo´s bedoelt, is dat dan erg? Ja, zeggen sommigen, en roepen dan boos: ‘Zie je wel, ze snappen het nog steeds niet!’ of ‘Onze geschiedenis wordt opnieuw verkwanseld!’ Maar écht erg? Echt erg is de oorlog in Oekraïne, en nog erger de klimaatsverandering. Zó erg is het gebruik van minder goed gekozen woorden dus niet. Maar hóe erg dan wel?
Door de Black Lives Matter-beweging zijn we meer gaan letten op het gebruik van woorden als ‘neger’, en ‘zwart’ en ‘blank’. ‘Neger’ mag wél gebruikt worden door zwarten, maar niet door blanken. Zwart mag gebruikt worden, mits met voorzichtigheid, maar blank liever niet. De argumentatie is nogal subjectief, meer gestoeld op gevoelens dan op objectieve feiten. Alle drie woorden vinden hun herkomst in het Spaans, niet zo gek als we bedenken tot in de 19e eeuw een groot deel van de huidige USA in Spaanse handen was.
‘Neger’ komt van het Spaanse ‘negro‘, oftewel zwart. ‘Blank’ komt van het Spaanse ‘blanco’, oftewel wit. Door deze woorden politiek incorrect te noemen, zetten we dus eigenlijk zowel wit als zwart bij de prullenbak, net zoals de hoofdkleuren geel (refereert aan Aziaten), rood (Amerikaanse inheemsen) en blauw (Indo´s) eigenlijk ook niet meer mogen.
Woorden doen ertoe
Enkele jaren geleden publiceerde het Museum van Wereldculturen ‘Woorden doen ertoe’, een gids voor de woordkeuze in de culturele sector. In deze handleiding vinden we ook woorden die te maken hebben met Indië/Indonesië.
Baboe, koelie, Politionele Acties, inheems, inlanders: liever niet. Ook niet als er eigenlijk geen goed alternatief voor is. Dat laatste geldt natuurlijk ook voor het woord ‘slaaf’. Het zou ‘een categorie normaliseren die niet inherent is aan iemands identiteit’. En dus wordt de voorkeur gegeven aan een letterlijke vertaling van het Engels. Enslaved werd ‘tot slaaf gemaakte’: een taalkundig onding, dat hopelijk later nog een keer zal worden vervangen door iets beters.
Wat ook niet meer kan? De Nederlandse benaming van steden als Batavia, Buitenzorg, Bandoeng en Hollandia. Maar dat is logisch, gezien het feit dat die steden al heel lang een andere naam dragen. Sommige historici gebruiken de oude benaming nog tot aan de Tweede Wereldoorlog, anderen hanteren deze tot aan de onafhankelijkheid van Indonesië.
En tja, daar kwam het afgelopen jaar ook nog eens het begrip Bersiap bij, althans, dat was het voorstel van een Indonesische gastcurator van het Rijksmuseum. Sommigen waren het met hem eens, anderen niet. De Federatie Indische Nederlanders (FIN) deed aangifte tegen de curator.
Dit laatste lijkt me overdreven. We hebben het hier over de uitingen van iemand die een een andere mening is toegedaan dan die van de FIN, onvoldoende om daar zo tegen te ageren. Artikel 137c van het Wetboek van Strafrecht geeft de grenzen aan van wat mag: Hij die zich in het openbaar, mondeling of bij geschrift of afbeelding, opzettelijk beledigend uitlaat over een groep mensen wegens hun ras, hun godsdienst of levensovertuiging, hun hetero- of homoseksuele gerichtheid of hun lichamelijke, psychische of verstandelijke handicap, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste een jaar of geldboete van de derde categorie.
Al het andere is misschien confronterend, maar hooguit een noodzakelijke correctie op het bestaande wereldbeeld. We kunnen het er mee eens zijn, maar ook niet. Of we meegaan in al die nieuwe voorstellen is geheel op vrijwillige basis. Of al deze en nog nieuwe voorstellen het zullen halen is aan de toekomst. Niet minder, maar ook zeker niet meer.