Ze blijven ons bezighouden: onze twijfels over Indië. Ze emotioneren ons, we kunnen er niet van slapen. Zou ChatGPT een uitkomst kunnen bieden?
Het programma ChatGPT
Door Bert Immerzeel
Voor de geïnteresseerden in de geschiedenis van Nederlands-Indië was 2022 een turbulent jaar. Niet in het minst vanwege de eerste uitkomsten van het ‘nationaal onderzoek’ naar de gebeurtenissen in de jaren 1945-1950, maar er waren meer zaken die een rol speelden. In de aanloop van de presentatie van het onderzoek organiseerde het Rijksmuseum een tentoonstelling met de titel Revolusi!. Een van de gastcuratoren, de Indonesiër Triyana, liet weten dat de term ‘bersiap’ niet mocht worden gebruikt. Tumult alom. Vooral de Federatie Indische Nederlanders (FIN) zocht het nieuws. In de tweede helft van het jaar was het de discussie over slavernij die ons bezighield, en mogelijke excuses. In hoeverre was Indië hierin betrokken? Vragen, vragen, vragen. En vooral: vragen zonder antwoorden.
Eind november was er ook goed nieuws. De ontwikkelingen op het gebied van de kunstmatige intelligentie leidden tot een doorbraak: een nieuwe chatbot, ChatGPT, zou alle vragen kunnen beantwoorden. Alle? Nou ja, toch in ieder geval de meeste.
Natuurlijk wilden we weten wat ChatGPT van de geschiedenis van Indië weet, en vroegen het programma:
Welke datum moeten we aannemen voor de onafhankelijkheid van Indonesië: 17 augustus 1945 of 27 december 1949?
– ‘De onafhankelijkheid van Indonesië werd uitgeroepen op 17 augustus 1945, maar werd pas formeel erkend door Nederland op 27 december 1949. Beide data zijn belangrijk in de geschiedenis van Indonesië en kunnen als de onafhankelijkheidsdatum beschouwd worden, afhankelijk van het perspectief en de context.’
Mogen we de term ‘bersiap’ gebruiken?
– ‘”Bersiap” is een term die wordt gebruikt om de gewelddadige periode aan te duiden die plaatsvond na de Japanse bezetting van Indonesië in 1945, en voorafging aan de formele erkenning van de onafhankelijkheid van Indonesië door Nederland in 1949. Het gebruik van de term “bersiap” is gevoelig, omdat het vaak geassocieerd wordt met geweld en mensenrechtenschendingen. Het is belangrijk om de context en de implicaties van het gebruik van deze term in overweging te nemen voordat deze wordt gebruikt.’
Hoeveel slachtoffers vielen er aan ‘Nederlandse’ zijde tijdens de Bersiap-periode?
– ‘Er zijn geen nauwkeurige cijfers beschikbaar over het aantal slachtoffers aan Nederlandse zijde tijdens de Bersiap-periode. Schattingen variëren van enkele honderden tot enkele duizenden. Het precieze aantal slachtoffers is moeilijk vast te stellen, omdat er grote verschillen zijn in de bronnen die beschikbaar zijn en omdat veel gegevens verloren zijn gegaan of onvolledig zijn. Het is belangrijk om deze gebeurtenissen te onderzoeken en te erkennen, ongeacht het aantal slachtoffers aan beide zijden.’
Waaruit bestond de positieve bijdrage van Nederland aan de ontwikkeling van Indonesië?
– ‘De positieve bijdrage van Nederland aan de ontwikkeling van Indonesië omvat onder meer: 1. Invoering van landbouwtechnieken en irrigatie-systemen; 2. Bouw van infrastructuur, zoals wegen en havenfaciliteiten; 3. Implementatie van onderwijs- en gezondheidssystemen; 4. Introductie van moderne bedrijfs- en handelstechnieken; 5. Ontwikkeling van juridische en bestuurlijke systemen.’
Los van een te laag aantal bersiapslachtoffers is de beantwoording van bovenstaande vragen vrij nauwkeurig en neutraal. ChatGPT formuleert goed, en is voorzichtig in zijn uitspraken.
Is ChatGPT een bedreiging voor geschiedschrijvers? Voorlopig niet. Van meer specifieke vragen had hij weinig kaas gegeten. In een opstel over het Tjidengkamp in Batavia meldde het programma dat de Batavianen drie dagen in de trein zaten voor ze bij het kamp arriveerden. Bij de beantwoording van een vraag naar de rol van Jack Boer bij de ontzetting van de Werfstraatgevangenis begon hij ronduit te fantaseren. De Werfstraatgevangenis zouden we in Antwerpen moeten zoeken. Na herhaling van de vraag verhuisde de gevangenis naar Rotterdam…
Dit alles neemt niet weg dat de mogelijkheden interessant lijken. Het zal slechts een kwestie van tijd zijn voor de kunstmatige intelligentie op het gebied van de geschiedschrijving met ons mee kan denken en ons taken uit handen zal nemen. De tijden van ‘nationale onderzoeken’ lijken voorbij.