Door foto´s in te kleuren gaan we de geschiedenis misschien anders bekijken, maar niet beter begrijpen.
Vertrek ss. Tjerimai uit Sabang
Door Bert Immerzeel
‘Vertrek ss. Tjerimai uit Sabang’ staat bovenaan de ansicht. Ik noem het ansicht, op zijn duits, want zo heb ik het geleerd. Maar vroeger, uit de tijd van deze foto, begin vorige eeuw, heette dit een postkaart.
De foto is ingekleurd. Omdat er in die tijd nog geen kleurenfilms bestonden, moest de fotograaf, in dit geval mogelijk een lokale fotograaf uit Sabang, na het afdrukken van de foto in zwart-wit, deze inkleuren met ecoline.
Goed inkleuren is een vak op zich. In dit geval had de fotograaf voldoende aan drie hoofdkleuren: blauw voor de zee, groen voor de bergen en rood voor het schip en de daken.
Misschien herinnert u zich nog de tijd van de eerste kleurenfoto´s in de jaren ´50: de Kodakjes, overgewaaid uit Amerika. Ze verkleurden heel snel. In latere decennia werd de kwaliteit steeds beter, en werd fotografie bijna per definitie kleurenfotografie. Zwart-wit foto´s worden nog slechts mondjesmaat gemaakt, en meestal alleen door professionele fotografen.
Sinds de eeuwwisseling kunnen we ook oude zwart-wit foto´s inkleuren. Iedere doe-het-zelver heeft wel eens geprobeerd met Paintshop een blauwe lucht toe te voegen daar waar alleen maar wolken waren. Het gebruik van dergelijke programma´s bleef echter beperkt, omdat het nogal wat handigheid vereiste en tijdrovend was. Meestal bleven de aanpassingen dus beperkt: blauw de zee, groen de bergen en rood de daken.
Deep learning
Sinds het vertrek van de Tjerimai uit Sabang is een eeuw verstreken. En inmiddels heeft zich een nieuwe mogelijkheid aangediend. Of misschien kunnen we wel spreken van een stille revolutie: deep learning. ‘ Hé?’ , zult u nu misschien zeggen, ‘wa´s dat?’
Mocht u Facebook gebruiken – daar is het populair – dan heeft u het vast wel eens langs zien komen: door speciale software ingekleurde zwart-wit foto´s. Artificial Intelligence. Als u een oude zwart-wit foto heeft van uw opa naast zijn auto, dan zoekt de software een kleurenfoto uit een grote database van foto´s waarop ook iemand naast zijn auto staat, en past de kleuren automatisch aan. Door dit veel te doen, leert de software zichzelf te verbeteren. Deep learning, heet dit. En dit alles in luttele seconden. En nog mooier: het kost niets.
Ik zou u graag willen uitnodigen om het ook te proberen (google op ‘inkleuren zwart-wit foto’), ware het niet dat ik er bedenkingen bij heb. De kleuren zijn niet echt, want op zijn hoogst een benadering van de werkelijkheid. Niemand weet namelijk wat de oorspronkelijke kleuren waren. En wat doet die software dan? Juist: blauw de zee, groen de bergen, en rood de daken.
En hoe méér foto´s we inkleuren, des te meer denkt de software de werkelijkheid te kunnen benaderen. Deep learning heet dat. Niet dus, we houden onszelf voor de gek. Door ons verleden in te laten kleuren door een onvolkomen programma krijgen we een verkeerd beeld van hoe het werkelijk was. En het vervolg is dat over enkele jaren niet alleen alle zwart-wit foto´s door een kleurenbad zullen zijn gehaald, maar ook alle oude video´s. En zien we alles door een kleurenbril. Eigenlijk zoals we wíllen dat het is. Of was.
Willen we een ingekleurd tempo doeloe? Dat mag. Zo lang we maar weten dat het beeld dat we koesteren niet de werkelijkheid was.
Ik las kort geleden ‘Bruin en blank in Zonneland’, een schoolboekje uit 1925 voor katholieke Nederlandse kinderen, geschreven door de paters uit Nijmegen. Uit het voorwoord: “Moge door deze uitgave de kennis en de belangstelling onzer kinderen vermeerderen voor ‘de bruine broeders in Zonneland’, en hen opwekken naar vermogen mee te werken aan de schoone taak: Indië te veroveren met middelen van vrede voor het Rijk Gods.” Afijn, een paternalistischer boekje is niet denkbaar. De arme Javaan moet blij zijn geweest te worden verlost van de islam en het heidendom.
De tijdgeest, zult u zeggen. Misschien. Sommige geschiedenissen kunnen we echter maar op één manier begrijpen: in zwart-wit.