De held van Borneo

De albums uit het project Foto zoekt familie van het Tropenmuseum worden natuurlijk niet aan de familie teruggegeven, zonder dat van bijzondere foto´s eerst kopieën zijn gemaakt. Bij het bestuderen van de albums komen we een enkele keer een ongenummerde foto tegen die – wél bijzonder zijnde – aan de aandacht van het museum lijkt te zijn ontsnapt. Zoals die van orang utan ‘Joe’, in album 887.

Jammer genoeg zijn drie van de vier foto´s van bladzijde 19 in album 887  verwijderd. De bijgeschreven tekst lijkt betrekking te hebben gehad op alle vier oorspronkelijke foto´s: “Medan, O.K. Sumatra. Joe, one of the smartest Orang Utan´s in the world. Sold to Hollywood for  $ 30.000.” Op de achtergebleven foto zien we een orang utan verkleed als KNIL-militair. Compleet met jas, broek, pet, sabel en geweer. Wie of wat was ‘Joe’?

Joe als KNIL-militair

Joe Martin, zo lezen we in de cinematografische literatuur, was een orang utan die rond 1914/1915 op Borneo gevangen was genomen, en door een Amerikaanse handelaar naar de Verenigde Staten was getransporteerd. Details over de eerste jaren van Joe ontbreken, simpelweg omdat het dier nog slechts een dier was. Er bestond in het begin van de vorige eeuw een levendige handel in exotische dieren, niet alleen voor dierentuinen, maar ook voor circussen, theaters, tentoonstellingen, en zelfs voor de film. Jager Frank Buck vertelt later in ‘Bring ‘em back alive’ van de vangst en transport van een andere orang utan, voor het beroemde Circus Barnes. Hij neemt contact op met de Chinese handelaar Chop Joo Soon in Singapore, die op zijn beurt weer contacten onderhoudt met handelaars op Borneo. Chop verkoopt hem een grote mensaap die lijkt te voldoen aan het profiel dat Barnes aan Buck had meegegeven. Het dier moet nog wél, onderweg, aan boord van het schip dat hem naar de V.S. brengt, worden gedomesticeerd.  

Of Joe dezelfde weg heeft afgelegd? We weten het niet. Gelet echter op het bedrag dat in het foto-album wordt genoemd, moet het dier al vóór zijn vertrek een intelligentie hebben getoond die het geschikt maakte voor de film-industrie.

Joe Martin, the Chimp

Joe in ‘A Wild Night’

In Hollywood wordt de orang utan getraind door Joe Stecker, een professionele dompteur, en omgedoopt tot ‘Joe Martin’, ook wel ‘Joe Martin, the Chimp’. Niet dat het een chimpansee was, maar een ‘chimpansee’ lag bij het grote publiek beter in de mond dan ‘orang utan’.

Vanaf 1915 tot 1926 werden maar liefst 24 korte stomme speelfilms uitgebracht waarin voor Joe een rol was weggelegd. De meeste films waren ‘one reel’ (korte) komedies, waarin hij een hoofdrol speelde. De titels verwezen bijna alle naar de aard van de acteur. In enkele langere speelfilms had hij een belangrijke bijrol, zoals The adventures of Tarzan (1921) en Trifling Women (1922). Zijn status is op dat moment zo zeer gestegen dat hij met de bekende actrice Barbara la Marr mag samenwerken. Joe is ook te zien in de theaters in Nederlands-Indië. Hoe zouden de toeschouwers hem hebben beschouwd: als Amerikaanse acteur? Als aap uit Indië?

Amok

Joe Martin met Barbara la Marr in ‘Trifling Women’

Het hoogtepunt van zijn roem is tegelijkertijd een dieptepunt. Joe wordt onhandelbaar. Inmiddels volwassen geworden weet de aap niet meer om te gaan met zijn gevoelsleven of seksuele lusten. Tijdens de verfilming van Trifling Women valt hij, jaloers geworden, een mede-acteur aan en vermorzelt diens hand. Tijdens een andere scene bijt hij in de arm van de vrouw van zijn dompteur.

Het verhaal gaat dat deze laatste zó woest is geworden, dan hij Joe eerst zijn tanden uit zijn bek sloeg en hem daarna doodde met zijn pistool. Een meer waarschijnlijke versie is echter, dat Joe verkocht werd aan Circus Barnes, en daar nog een paar jaar als rariteit heeft opgetreden. Omdat hij ook dáár weer amok maakte, werd hij uiteindelijk gedood. En werd Frank Buck, de man waarmee we dit verhaal begonnen, opdracht gegeven om voor Joe een opvolger te zoeken.
Een roemloos einde voor een geweldige acteur.

x

Advertentie voor Joe Martin-film in Sumatra Post (1921)

Filmografie Joe Martin:
Spangles  (1926)
Down in Jungle Town (1924)
A White Wing Monkey (1924)
Trifling Women  (1922)
A Monkey Schoolmaster (1922)
The Adventures of Tarzan (1921)
A Monkey Bell Hop (1921)
A Monkey Movie Star (1921)
A Monkey Hero (1921)
No Monkey Business (1921)
Seven Years Bad Luck (1921)
His Lady Friend (1921)
A Wild Night (1920)
Prohibition Monkey (1920)
A Baby Doll Bandit (1920)
Jazz Monkey (1919)
Monkey Stuff (1919)
Looney Lions and Monkey Business (1919)
Man and Beast (1917)
Making Monkey Business (1917)
Black Orchids (1917)
What Darwin Missed (1916)
Hungry Happy’s Dream (1916)
Joe Martin Turns ‘Em Loose (1915)

Ìn enkele Amerikaanse kranten verschenen Joe Martin-cartoons

Bronnen:
Anthony Balducci, The Funny Parts. A History of Film Comedy Routines and Gags.
Steven Lehrer (ed.), Bring ‘em back alive. The best of Frank Buck. Texas, 2000.
Leonhard H. Gmuer, Rex Ingram, Hollywoods´s Rebel of the Silver Screen. Berlijn, 2013.