Door Stephen Gapps
Op 24 oktober van dit jaar kwamen meer dan honderd mensen bijeen in Casino, New South Wales, Australië, om daar de 70e verjaardag te herdenken van een gebeurtenis die in Australië weinig bekendheid geniet. In het najaar van 1945 werden de inwoners van het slaperige stadje Casino op dramatische wijze betrokken in de gebeurtenissen rond de strijd voor de Indonesische onafhankelijkheid.
Camp Victory, ca. 1946.
Na de Japanse invasie in 1942, vluchtten de Nederlanders, die al meer dan 300 jaar de koloniale macht hadden, vanuit Nederlands-Indië naar Australië. De Nederlandse regering in ballingschap werd begeleid door inheemse soldaten, matrozen, en ambtenaren.
Vanaf december 1943 arriveerden ook een paar honderd inheemse militairen in Casino, deel uitmakend van een technisch bataljon van het KNIL. Ze oefenden en werkten er ter voorbereiding van de Nederlandse terugkeer, voor wanneer de oorlog voorbij zou zijn. Alhoewel in Australië nog steeds de inreisbeperkingen golden van het blanke immigratiebeleid, werden deze soldaten toch toegelaten. Het was oorlogstijd, en ze maakten deel uit van de Nederlandse krijgsmacht.
De soldaten kregen ook soldij, en na afloop van hun dagelijkse werkzaamheden brachten ze vaak een bezoek aan het centrum van het stadje Casino. Blijkbaar werden ze in de plaatselijke winkels gezien als goede klanten. De oudere Casino-inwoners herinneren zich nog dat ze fietsen kochten, en een voorliefde hadden voor reukwater. Ze herinneren zich ook dat de soldaten hen leerden vliegers te maken en daarmee te vliegeren.
Aan het einde van de oorlog, in augustus 1945, had het legerkamp in Casino bij de Nederlanders de naam ‘Camp Victory’ gekregen. Tussen 1943 en 1945 arriveerden in het kamp ook een ander soort Indonesiërs die in Australië onder de Nederlandse vlag waren aangekomen. Het waren door de Nederlanders gevangen genomen Indonesische nationalisten, personen waarvan verondersteld werd dat ze een gevaar zouden kunnen opleveren in het door Japan gecontroleerde Indonesië.
De onafhankelijkheid
De spanning groeide in het normaal zo slaperige stadje, bekend door zijn zuivelindustrie. Het eerste bericht van de Indonesische onafhankelijkheidsverklaring bereikte Camp Victory in september 1945, tegelijkertijd met het verzoek van de Republikeinse leiders om de Nederlanders te bestrijden. Op 12 september verklaarde een aantal soldaten niet langer onder Nederlands bevel te staan. Ze werden gevangengenomen door de Nederlandse bewakers en van de ene dag op de andere werd Camp Victory omringd door schijnwerpers, wachttorens en een hek van prikkeldraad.
Camp Victory, wachttoren, 1946.
Indonesische sympathisanten in Australië – voornamelijk bestaande uit linkse vakbonden van zeevarenden die hun medewerking weigerden aan Nederlandse schepen die terugkeerden naar Indonesië – startten een propaganda-offensief waarin Camp Victory zelfs werd aangeduid als een mini-Bergen-Belsen. De volgende maanden weigerden nog veel meer Indonesische soldaten in Australië aan de Nederlanders te gehoorzamen. Allen werden daarop naar Camp Victory getransporteerd om daar voor de krijgsraad te verschijnen. In oktober 1945 bevonden zich hier ongeveer 400 gevangenen. Op 29 november stuurden ze een brief aan de Australische minister-president om uit te leggen dat ze zich niet langer Nederlands beschouwden, en eisten vrijlating.
Het hielp hen weinig. Ze werden allen veroordeeld door de Nederlandse krijgsraad en kregen een gevangenisstraf opgelegd. Terwijl hun benarde situatie steeds meer onder de aandacht van het publiek kwam, en activisten zoals Molly Warner hierover schriftelijk vragen stelde aan de minister-president, bleven ze bijna geheel 1946 opgesloten.
Na twee sterfgevallen in het kamp – waarvan één mogelijk geval van een zelfdoding – werd op 12 september 1946 door bewakers geschoten op protesterende Indonesiërs. Een ex-soldaat met veel branie, genaamd Soerdo, werd doodgeschoten. Twee anderen werden gewond. Sympathisanten, waaronder inwoners van Casino, de pers en nu ook de Australische regering, waren woedend.
In oktober was de straftijd van de eerste 200 ex-militairen afgelopen. Ze werden vrijgelaten, ontslagen uit de Nederlandse krijgsmacht en naar Brisbane gestuurd voor repatriëring naar Republikeins gebied in Indonesië. Terwijl de Nederlanders de Australische regering nog bozer maakte door in het geheim 13 van de protestleiders het land uit te smokkelen, werden de overgebleven 300 gevangenen in december vrijgelaten.
Een terugblik
Vertegenwoordigers van het Indonesische consulaat waren eregasten tijdens het seminar. (Foto Anthony Liem)
Het seminar over deze gebeurtenissen van 70 jaar geleden werd op 24 oktober 2015 georganiseerd door de Australia Indonesia Association (AIA), de Casino Historical Society en de gemeenteraad van Richmond River. De bijeenkomst had succes. Ongeveer 100 deelnemers, waaronder enkele oudere inwoners van Casino, deelden herinneringen aan het beruchte Camp Victory en de Indonesische gevangenen.
Een bezoek aan de locatie van het kamp bood sommigen de gelegenheid over hun ervaringen te praten. Velen herinnerden zich de Indonesische soldaten die dienstweigerden. Sommigen hadden goede vrienden aan deze periode overgehouden.
Zoals historicus en kenner van deze periode, Jan Lingard, schreef: de gebeurtenissen in Casino kunnen worden gezien als de komst van de Indonesische revolutie naar Australië. In een vreemde en grotendeels vergeten strijd, was dit stadje in het noorden van New South Wales de plaats waar een deel van het eerste Indonesische bloed werd gemorst in iets wat zou uitmonden in een langdurige onafhankelijkheidsstrijd. Ver van Indonesië, op Australische bodem.
x
Dit artikel verscheen eerder op het blog van het Australian National Maritime Museum, 4 november 2015.
Gearchiveerd onder:9. Java Post
