Biografisch Woordenboek Nederlands-Indië

Door Bert Immerzeel

De Chinese zakenman Oei Tjiong Ham (1866-1924), niet in het BWN.

Door sommigen wordt wel gezegd dat over Nederlands-Indië genoeg is geschreven; anderen echter vinden dat nog lang niet álles naar boven is gehaald. Mezelf reken ik tot de laatsten. Juist omdat het niet meer bestaat, en omdat zijn historische waarheden vaak een politieke lading hebben, blijft het land intrigeren. De aandacht voor de geschiedenis van Indië is ook nogal ongelijk verdeeld: sommige onderwerpen zijn al tamelijk uitgekauwd, over andere werd hoegenaamd niets geschreven. Onze kennis van veel zaken en personen is gewoon verloren gegaan, vergeten.

Neem nu bijvoorbeeld het ‘Biografisch Woordenboek van Nederland (BWN), 1880-2000’, een prestigieus project van de Koninklijke Academie voor Wetenschappen. In het kader van dit project werden in de periode 1979 – 2008 maar liefst 2071 korte levensbeschrijvingen gemaakt van ‘personen die op de een of andere wijze in Nederland of zijn overzeese gebiedsdelen van betekenis zijn geweest’. Deze biografieën werden zowel gepubliceerd in gedrukte vorm, alswel op een website.  

Blanke ambtenaren

Méér dan 2000 biografieën! Dan zou je mogen verwachten dat daar toch een paar honderd representatieve levensbeschrijvingen deel van uitmaken die verband houden met Nederlands-Indië. Niets is minder waar. Alhoewel het moeilijk is na te gaan – de website staat het niet toe op steekwoord te zoeken – zijn het er waarschijnlijk minder dan honderd, en betreft het in meerderheid personen die vanuit Nederland naar Indië trokken, dáár enkele decennia werkzaam waren, en hun oude dag weer in Nederland sleten. Vooral mannelijke blanke koloniale ambtenaren. Sommigen ontleenden hun belangrijkheid ook nog eens minder aan hun koloniale -, dan aan hun Nederlandse periode.
Omdat  in het BWN geen selectie werd toegepast op ras, is het bijzonder vreemd dat het leven van slechts één Indonesiër wordt beschreven, Raden Saleh Salief Bustaman (schilder), en dat van slechts enkele Indo-Europeanen: de journalisten Berretty, Boon en Zaalberg, en de Indo-leider Douwes Dekker.

Raden Ajoe Kartini (1879-1904), niet in het BWN.

Deze conclusie worden niet tegengesproken door degenen die de laatste jaren verantwoordelijk waren voor het project. Toen ik hen daar op aansprak en vroeg naar de reden voor de selectie, bleek dat een en ander slechts op toeval berustte, en dat zeker geen sprake was van kwade opzet.
De ondervertegenwoordiging van Nederlands-Indië in het BWN is des te spijtiger, omdat er voorlopig geen vervolg is te verwachten. Het project is afgesloten, het geld is op. Een ‘Biografisch Woordenboek Nederlands-Indië’ heeft bij de KNAW geen prioriteit.
En zo moeten we het dan ook voorlopig doen met levensbeschrijvingen van, bijvoorbeeld, de koloniale ambtenaren Jacques Henrij Abendanon (1852-1925), Johannes Coenraad Kielstra (1878-1951) en Jacobus Johannes Schrieke (1884-1976), terwijl meer tot de verbeelding sprekende namen als Archibald Theodoor Bogaardt (burgemeester van Batavia), Piet Hein van den Eeckhout (leider Indo-organisatie), Oei Tjiong Ham (ondernemer) en Johannes ‘Pa’ van der Steur (directeur weeshuis) ontbreken. Om nog maar niet te spreken van Soekarno, Hatta en Shahrir.

Ook Indonesiërs!

Nu kunnen we natuurlijk genoegen nemen met Wikipedia, maar dit is geen goed alternatief. Ten eerste, niet álle belangrijke personen worden hier beschreven. En ten tweede, de informatie in dit portaal is vaak onvolledig, minder correct, en lang niet altijd in het Nederlands.
Van belangrijke personen uit Nederlands-Indië zijn verder weinig officiële biografieën gepubliceerd. Zo hebben we inmiddels wél die van journalisten Daum en Zaalberg, van de politici Soekarno en Tan Malaka, van gouverneur Van Mook en van generaal Spoor. Mogelijk volgen binnenkort nog die van Jan Pietersz Coen en Van der Steur. Van andere bekenden is echter nog steeds geen officiële beschrijving gepubliceerd: Van Heutsz, Westerling, Poncke Princen etc.etc.

Mocht er ooit nog een ‘Biografisch Woordenboek Nederlands-Indië’ komen, laat het dan toch vooral een selectie zijn van personen die ook belangrijk waren voor de Indonesiërs. De staat Indonesia heeft een 150-tal ‘nationale helden’ waarvan een belangrijk aantal actief was in de Nederlandse periode. Het zou mooi zijn als voor een deel daarvan een plaats wordt ingeruimd in het Biografisch Woordenboek Nederlands-Indië, zoals bijvoorbeeld voor de arts R. Soetomo, de schrijfster Raden Ajoe Kartini, of de volksleider Toekoe Oemar. Bedacht moet worden dat een biografisch woordenboek slechts objectieve levensbeschrijvingen beoogt, zonder politiek oordeel. Zélfs een voor de Nederlanders controversiële figuur als die andere Soetomo, ‘Bung Tomo’, verdient daarin een eigen hoofdstuk.

x

Bijlage:

Wel in BWN:
Abendanon, Jacques Henrij (1852-1925), koloniaal ambtenaar
Beel, Louis Josep Maria (1902-1977), premier
Berretty, Dominique Willem (1890-1934), journalist, ondernemer
Berg, Norbertus Petrus van den (1831-1917), president Javasche Bank
Berlage jr., Hendrik Petrus (1896-1968), wetenschapper
Bergsma, Jacob Hendrik (1838-1915), minister v koloniën
Boon, Jan Johannes Theodorus (1911-1974), schrijver
Bruijn Prince, Pieter Merkus Lambertus (1851-1934), koloniaal ambtenaar
Coolhaas, Willem Philippus (1899-1981), koloniaal ambtenaar
Couperus, Louis Marie Anne (1863-1923), schrijver
Damsté, Henri Titus (1874-1955), koloniaal ambtenaar
Daum, Paulus Adrianus (1850-1898), journalist, schrijver
Deventer, Conrad Theodor van (1857-1915), politicus
Doorman, Karel Willem Frederik Marie (1889-1942), marine-officier
Douwes Dekker, Ernest François Eugène (1879-1950, leider Indo-organisatie
Dubois, Marie Eugène François Thomas (1858-1940), wetenschapper
Erdbrink, Gerard Rudolf (1881-1954), koloniaal ambtenaar
Eijkman, Christiaan (1858-1930), wetenschapper
Fabricius, Johan Johannes (1899-1981), schrijver
Gobée, Emile (1881-1954), koloniaal ambtenaar, islamoloog
Götzen, Lubbertus (1894-1979), koloniaal ambtenaar
Graeff, Andries Cornelis Dirk (1872-1957), GG, minister
Groot, Cornelius Johannes de (1883-1927), radiopionier
Hasselman, Catharinus Johannes (1861-1944), koloniaal ambtenaar
Hazeu, Godard Arend Johannes (1870-1929), koloniaal ambtenaar
Heemstra, Aarnoud Jan Anne Aleid (1871-1959), koloniaal ambtenaar
Helfrich, Conrad Emile Lambert (1886-1962), marine-officier
Helsdingen, Willem Henri van (1888-1985), koloniaal ambtenaar
Heutsz, Joannes Benedictus van (1851-1924), GG
Hillen, Willem Pieter (1876-1941), koloniaal ambtenaar
Houven van Oordt, Johannes Bernardus van der (1867-1955), koloniaal ambtenaar
Idenburg, Petrus Johannes Abram (1896-1976), minister, GG
Idenburg, Alexander Willem Frederik (1861-1935), koloniaal ambtenaar
Immink, Adrianus Johannes (1838-1914), koloniaal ambtenaar
Ingerman, Helena Antonia Maria Elisabeth (1888-1962), schrijfster
Jagt, Max Buttner van der (1873-1960), koloniaal ambtenaar
Jonge, Bonifacius Cornelis de (1875-1954), minister, GG
Jonkman, Jan Anne (1891-1976), politicus, vz Volksraad
Kadt, Jacques de (1897-1988), journalist
Kat Angelino, Arnold Dirk Adriaan de (1891-1961), koloniaal ambtenaar
Kern, Johan Hendrik Caspar (1833-1917), wetenschapper
Kern, Rudolf Arnoud (1875-1958), koloniaal ambtenaar
Kessler, Jean Baptist August (1853-1900), ondernemer
Kielstra, Johannes Coenraad (1878-1951), koloniaal ambtenaar
Kiewiet de Jonge, Herman Jacob (1885-1933), koloniaal ambtenaar
Liefrinck, Frederik Albert (1853-1927), koloniaal ambtenaar
Lievegoed, Antonius Johannes (1880-1946), journalist
Limburg Stirum, Johan Paul van (1873-1948), GG
Logemann, Johann Heinrich Adolf (1892-1969), politicus, minister
Meijer, Jan Willem (1887-1968), koloniaal ambtenaar
Mook, Hubertus Johannes van (1894-1965), GG
Nieuwenhuijs, Robert (1908-1999), schrijver
Oltmans, Willem Leonard (1925-2004), journalist
Perron, Charles Edgard du (1899-1940), schrijver
Petrus, John Theodoor (1873-1961), koloniaal ambtenaar
Pinke, Albertus Samuel (1894-1966), marine-officier
Plas, Charles Olke van der (1891-1977), koloniaal ambtenaar
Platteel, Pieter Johannes (1911-1978), gouverneur
Rees, Daniel François Willem van (1863-1934), koloniaal ambtenaar
Röling, Bernardus Victor Aloysius (1906-1985), jurist
Salèh Sarief Bustaman, Raden (1811-1880), schilder
Samkalden, Hugo (1906-1943), jurist, koloniaal ambtenaar
Samkalden, Ivo (1912-1995), jurist, minister
Schrieke, Bertram Johannes Otto (1890-1945), historicus-etnoloog
Schrieke, Jacobus Johannes (1884-1976), koloniaal ambtenaar
Spit, Henricus Johannes (1886-1967), koloniaal ambtenaar
Spoor, Simon Hendrik (1902-1949), legeraanvoerder
Stikker, Dirk Uipko (1897-1979), politicus, minister
Tjarda van Starckenborgh Stachouwer, A.W.L. (1888-1978), GG
Treub, Melchior (1851-1910), wetenschapper
Weber, Max Wilhelm Carl (1852-1937), wetenschapper
Wellenstein, Edmund Peter (1880-1934), koloniaal ambtenaar
Welter, Charles Joseph Ignace Marie (1880-1972), politicus, minister
Westerling, Raymond Paul Pierre (1919-1987), militair
Wolterbeek Muller, Diederijk Gerhard (1869-1949), koloniaal ambtenaar
Zaalberg, Frans Hendrik Karel (1873-1928), leider Indo-organisatie
Zeggelen, Maria Christina van (1870-1957), schrijfster, feministe
Zentgraaff, Henry Karel (1874-1940), journalist

Niet in BWN:
Aalbers, Albert Frederik (1897-1961), architect
Affandi (1907-1993), schilder
Anwar, Chairil (1922-1949), dichter
Baars, J.K. (1903-1971), wetenschapper
Belonje, Willem (1887-1968), journalist
Bogaardt, Archibald Theodoor (1908-1983), burgemeester Batavia
Bosch, Engelbertus Batavus van den (1789-1851), vice-admiraal
Brugmans, Izaak Johannes (1896-1992), historicus
Dahler, Pieter Frederich (1883-1948), leider Indo-organisatie
Eeckhout, Piet Hein van den (1914-), leider Indo-organisatie
Effendie, Roestam (1905-1979), politicus
Geurtjens, Henricus (1875-1957), missionaris
Groot, mr. L.F. (1903-1991), jurist
Grijns, Gerrit (1865-1944), wetenschapper
Hamengkoe Boewono VII (1839-1931), vorst
Hamengkoe Boewono VIII (1880-1939), vorst
Hamengkoe Boewono IX (1912-1988), vorst
Hatta, Mohammed (1902-1980), politicus
Heekeren, Cornelis van (1912-1998), koloniaal ambtenaar
Jacobs, Charlotte (1847-1916), apotheker, feministe
Jansen, Hermen Jan (1892-1942), resident Ambon
Junghuhn, Franz Wilhelm (1809-1869), wetenschapper, kunstenaar
Jungschlager, Leon Nicolaas Hubert (1904-1956), kapitein ltz, directeur Nefis
Karnebeek, jhr. H.A. (1903-1989), bestuurder
Karsten, Thomas (1884-1945), architect
Kartini, raden Ajoe (1879-1904), schrijfster, feministe
Kleian, Frederik August (1843-1929), militair, publicist
Liem Seeng Tee (1893-1956), ondernemer
Loemongga Haroen, Ida (1905-1960), arts
Lubis, Mochtar (1922-2004), schrijver
Luns, Joseph Marie Antoine Hubert (1911-2002), politicus, minister
MacLaine Pont, Henri (1885-1971), architect
Manuhutu, Johanis Hermanus (1908-1984), president RMS
Manusama, Johannes Alvarez (1910-1995), president RMS
Meelhuysen, Willem Adam, KNIL-kapitein, verzetswerker
Michiels, A.V. ( -1849), generaal-majoor
Nommensen, Ludwig Ingwer (1834-1918), zendeling
Oei Tjiong Ham (1866-1924), ondernemer
Ottolander, Teun (1854-1935), ondernemer
Pramoedya Ananta Toer (1925-2006), schrijver
Princen, Poncke (1925-2002), deserteur, activist
Roll, Hermanus (1867-1935), arts
Sartika, Dewi (1884-1947), schrijfster, feministe
Shahrir, Soetan (1909-1966), politicus
Sisingamaharaja XII (1845-1907), vorst Bataklanden, Sumatra
Soetardjo Kartohadikoesoemo (1890-1976), lid Volksraad
Soekarno (1901-1970), politicus
Soesman, Jim arts
Soetomo/Boeng Tomo (1920-1981), leider opstand
Soumokil, Christiaan Robbert Steven (1905-1966), president RMS
Staveren, Piet van (1925-), communist, deserteur
Steur, Johannes van der (1865-1945), directeur kindertehuis
Szekely-Lulofs, Magdalena Hermina (1899-1958), schrijfster
Suyderhoud, Frits (1912-2002), leider Indo-organisatie
Tan Malaka, Ibrahim Datoek (1896-1949), politicus
Tantri, K´tut (1908-1997), activiste
Teukoe Oemar (1854-1899), leider opstand Atjeh
Thamrin, Mohammad Husni (1894-1941), politicus
Tjoet Nja’Dhien (1850-1908), leidster opstand Atjeh
Thomas, Marie (1896-1966), arts
Tielman, Andy (1936-2011), musicus
Tuuk, Herman van der (1824-1894), taalgeleerde
Velden, Dora van (1909-1997), historica
Verbraak, Henricus C. (1835-1917), priester
Villeneuve, jhr. C.H.V. de ondernemer, kampleider
Wolff Schoemaker, Charles Prosper (1882-1949), architect
etc. etc.

x