De oorlog in Oekraïne verstomde de afgelopen maand de discussie over Indië. Indië ligt opeens verder weg, en Oekraïne lijkt opeens héél dichtbij. Genoeg stof tot nadenken.
Facebookgroep ‘Geen oorlogsmisdadiger’ (screenshot)
Door Bert Immerzeel
‘Oorlog’ mag dus niet meer van kameraad Poetin, en evenmin de woorden ‘invasie’ en ‘offensief’. Want daar gaat het volgens hem niet om. De inval van de Russen in Oekraïne heet een ‘technische militaire operatie’.
Gelukkig is Poetin niet ónze president, en dus blijven wij het een oorlog noemen, maar zijn decreet klinkt ons toch bekend in de oren. Hadden wij ook niet zoiets als ‘politionele acties’ die tegenwoordig ‘oorlog’ heten?
In de samenvatting van het nationaal onderzoek naar de periode 1945-1949 in Indonesië, Over de Grens, wordt uitvoerig stilgestaan bij de terminologie. De term ‘politionele actie’ werd nog slechts sporadisch gebruikt, en uitsluitend tussen aanhalingstekens. Verder werd gekozen voor de term ‘extreem en structureel geweld’, zonder verdere uitspraken te doen over de rechtmatigheid daarvan.
Hóe gevoelig het allemaal ligt, blijkt uit de eerste reacties. Alhoewel niet rechtstreeks als commentaar op het rapport, was daar de kritiek van de Indonesische historicus Bonnie Triyana. In de media liet hij weten dat het woord ‘bersiap’ maar beter niet meer kon worden gebruikt. Het zou racistisch zijn.
De medewerkers van het nationale onderzoek moeten enigszins verbaasd zijn geweest. Zó hadden ze het nog niet bekeken. Enkelen van hen lieten weten wel iets te voelen voor deze benadering. Omdat het allemaal te laat was om dit standpunt in het rapport te verwerken – dat lag immers al bij de drukker -, kon men niet veel anders dan in de media en tijdens forumdiscussies laten weten dat dit het zóveelste voorbeeld was van, jawel, een kolonialistische framing.
‘Oorlogsmisdadiger’
En dan dat ‘extreem en structureel geweld’. Vooral uit de hoek van het Comité Nederlandse Ereschulden was de kritiek gekomen dat de verantwoordelijkheid voor al dat geweld onvoldoende was beschreven. Een dag ná de presentatie van het rapport zei onderzoeksleider Frank van Vree dan ook in een interview dat bij nader inzien de term oorlogsmisdaden had moeten worden gebruikt.
Oorlogsmisdaden? Reageerden vertegenwoordigers van de veteranen. Nooit niet! Op Facebook werd een nieuwe groep opgericht, ‘Geen oorlogsmisdadiger’, die binnen enkele dagen vele honderden leden telde, bijna allen kinderen en kleinkinderen van militairen die in Indië hadden gevochten. Hún vader, hún opa was géén oorlogsmisdadiger. Afijn, als ooit sprake was van Indisch zwijgen, dít was eerder een Indische schreeuw. Om gerechtigheid.
Woorden doen ertoe. Maar misschien zijn we ook wel gevoeliger geworden door het internet. Iedere schreeuw, iedere boosheid, wordt immers uitvergroot in de media. ‘Oorlogsmisdadiger’ zei ook president Biden, toen hij het over Poetin had. Poetin boos natuurlijk. Biden moest nog een keer uitleggen wat hij had bedoeld, maar hij bleef bij zijn woorden. In de media vroeg men zich af wat dat nu eigenlijk was: een oorlogsmisdadiger. En ja, natuurlijk is er een verschil tussen meningen en strikte interpretaties. Tussen wat een gewone burger er van vindt, en de uitspraak van een bijzonder tribunaal.
Schelden
Schelden doet geen zeer, werd me vroeger geleerd. Als je van de trap af valt veel meer, rijmden wij als kinderen daar achteraan. Ik mag hopen dat iedereen die de geschiedenis hoog heeft zitten, en ik denk dat heel Indisch Nederland daar zo´n beetje toe behoort, eerst tot tien telt voor hij reageert op iets wat niet in zijn straatje past. Zeker als de bron van het bericht een historicus is. Geschiedschrijving is nu eenmaal geen exacte wetenschap.
Huisvrouw, homoseksueel, hij/zij, politionele acties, bersiap, inlanders, Batavia, Buitenzorg, Bandoeng, neger, slaaf, Zwarte Piet, blanke, Derde wereld, allochtoon: deze, en tientallen andere woorden, kunnen tegenwoordig beter niet, of in ieder geval slechts met heel veel voorzichtigheid, worden gebruikt. Vandaar – ook in dit artikel, sorry! – al die aanhalingstekens. Om eerlijk te zijn, ik ben nogal traditioneel, en laat me niet zo snel mijn woorden afnemen. Tegelijkertijd, verandering is soms nodig.
Het goede nieuws? Een maand geleden werd een nieuwe ‘Van Dale’ gepresenteerd. Met maar liefst een duizendtal, voornamelijk Engelstalige, nieuwe leenwoorden. Vorige week belde mijn zoon me. Hij ging op reis naar Mexico. Of ik nog een adaptor had voor de charger van zijn cell phone. Dát dus. Hij had ook kunnen vragen om een verloopstekker voor de batterijoplader van zijn mobiele telefoon, maar had daar een goede reden voor. In het Engels klinkt het toch meer to the point. En ik begreep hem, overigens zonder hem te kunnen helpen.
Het blijft zoeken, en openstaan voor nieuwe kennis en inzichten. De afgelopen tijd heb ik een paar nieuwe woorden geleerd. Het belangrijkste? Zowel de Russen als Oekraïners hebben hetzelfde woord voor vrede: мир (Mir).