Het tragische lot van een fraai Buitenzorgs triangulatie-punt (?)
Meer dan honderd jaar heeft hij er gestaan: een enorme witte obelisk op de kruising van de Grote Postweg (hier Bataviasche Weg geheten) en Pabaton bij de gemeentegrens van Buitenzorg. Duizenden, zo niet miljoenen malen werd hij gepasseerd door wandelaars en fietsers, door sados, delemans en grobaks, en tenslotte door auto´s en motoren. En niemand van al die voorbijgangers wist waaróm hij er stond, althans, als we de krantenberichten mogen geloven.
De Witte Paal, ca. 1910
In Het Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indië, van 1 juli 1925 lezen we: ‘Het stadsschoon is deze dagen aanmerkelijk verfraaid doordat de Witte Paal, op de driesprong Bataviasche Weg, Pabaton, Boeboelak, opgeschilderd en gewit is. De gele leeuw prijkt trots op een schild van blauw en rood, en de paal, de trapjes en de vazen, schitteren met een verblindend licht in de zon. Omdat de paal zo extra in het oog viel, nu hij opgeknapt is, hebben we getracht na te gaan, waarom het monument daar eigenlijk staat, maar helaas zijn wij niet veel wijzer geworden. In een oude ‘Guide for Buitenzorg and its environments’ vinden we vermeld, dat de paal in 1839 is opgericht door Gouverneur-Generaal De Eerens. “Men zegt”, aldus de gids, “dat het doel was, een rustpunt voor het oog te verkrijgen voor de bewoners van het paleis, wanneer zij in de voorgalerij gezeten waren”.
Het uitzicht van het paleis, 19e eeuw.
Niet bevredigd door deze verklaring riepen wij de hulp in van één van Buitenzorgs oudste inwoners, die ons het volgende mededeelde: “Naar het verhaal luidt”, zo zei onze zegsman, “heeft eens een G. G. de paal doen bouwen, omdat hij het uitzicht langs Pabaton zo eentonig vond”. – Dat klopt dus met de gids. Voorts deelde hij ons mede, dat er nog twee andere verhalen in omloop zijn. Volgens het ene zou de paal een verfraaid primair triangulatie-punt zijn, waarvan het topje op dezelfde hoogte als de voorgalerij van het paleis zou liggen, terwijl een derde overlevering vertelt, dat de Witte Paal door een Landvoogd opgericht zou zijn ter gelegenheid van het huwelijk zijn dochter. Hoe het ook zij, het ware schijnt men niet te weten. Althans zekerheid hebben wij niet verkregen, Misschien kan een lezer ons een oplossing aan de hand doen.’
Het artikel kende helaas geen vervolg. Waarschijnlijk heeft niemand van de lezers gereageerd. In 1941, kort na de opdracht van het gemeentebestuur om alles te camoufleren – dit in verband met de verwachte Japanse luchtaanvallen – , was men nog niet veel wijzer: ‘Buitenzorg bezit een merkwaardig monument, waarvan niemand weet waarvoor het dient of ter gelegenheid waarvan het werd opgericht. Iedereen kent de ‘Witte Paal’, een hoge naald, rustend op een voetstuk met het Nederlandse Wapen en zonder enige aanduiding van hetgeen deze naald moet beduiden. Toen maanden geleden alles in Buitenzorg wat de moeite waard was zorgvuldig werd gecamoufleerd, werd deze paal nog eens heldertjes opgewit. Sindsdien is dat zo gebleven. De burgerij zegt nu, dat men het gecamoufleer van verschillende objecten om die paal heen dan ook wel rustig achterwege had kunnen laten omdat deze hoge zuil van heinde en verre te zien is en dus wel een prachtig aanvliegpunt zal vormen. Maar dat zal dan wel lekenpraat zijn!’, aldus het Bataviaasch Nieuwsblad.
Het monument op het kaft van het herinneringsalbum van de 7 December Divisie.
De obelisk heeft de oorlog weliswaar overleefd, maar niet geheel zonder kleerscheuren. De noodzaak van een opknapbeurt gaf aanleiding om het een soort remake te geven. Als tóch niet helemaal bekend was welk doel het monument vervulde, kon eenvoudig een nieuw motief worden aangebracht: een uiting van dank van de (Europese) burgerij aan de Nederlandse troepen die in de na-oorlogse jaren ‘orde en rust’ herstelden. Het oorspronkelijke gestucte Nederlandse wapen werd weggebikt en vervangen door een geschilderd wapen van de 7 December Divisie, met daaronder de tekst: “C Divisie ‘7 December’, 1e Infanterie Brigade Groep”.
Het monument had hiermee echter tegelijkertijd zijn tamelijk neutrale karakter verloren, en derfde dus het onderspit. In 1958 werd door een Indonesische commissie geopperd alle Nederlandse monumenten in Buitenzorg te vernietigen. In 1964 maakte een lading dynamiet een einde aan het bouwwerk, en werd de ontstane leegte opgevuld met een klein parkje en enkele fonteinen. Ook al gaat het parkje nu door het leven als ‘Taman Air Mancur’, de naam ‘Paal Putih’ wordt nog steeds gebruikt.
Zó snel laat de geschiedenis zich nu ook weer niet wegpoetsen.
x
Bronnen
Buys, Marius: Batavia, Buitenzorg en de Preanger : gids voor bezoekers en toeristen. Batavia, Kolff, 1891.
Bataviaasch Nieuwsblad, 17 augustus 1915
Het Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indië, van 1 juli 1925
Bataviaasch Nieuwsblad, 22 december 1941
http://www.inilahkoran.com/berita/jabar/44353/taman-air-mancur-kota-bogor-tertua-di-indonesia