Schrijven over Nederlands-Indië (een land dat niet meer bestaat) lijkt simpeler dan het is. Bert Immerzeel laat ons weten van zijn twijfels.
De man achter het stuur, in Indië. (TM-FZF821-1)
x
Door Bert Immerzeel
Er is weer een jaar voorbij. Is schrijf dit met een zucht, want er is nogal wat gebeurd in 2017. En dan denk ik vooral aan maatschappelijke discussies: fake nieuws, gendergelijkheid, #metoo, en, om nog wat dichter bij huis te blijven, het koloniale vraagstuk.
Wat #metoo betreft (het twitteradres van de actie tegen vrouwonvriendelijk gedrag): deze heeft wereldwijd ongetwijfeld de meeste impact. Of het nu in de Verenigde Staten is, China of Europa, overal wordt vrouwonvriendelijk gedrag aangekaart en veroordeeld. Helaas heeft de discussie ook een keerzijde. Het lijkt erop dat alles in zwart of wit geschreven wordt; de grijstinten ontbreken.
De Franse actrice Catherine Deneuve heeft hierover zo haar eigen ideeën, en publiceerde, samen met een honderdtal andere vrouwen uit de filmindustrie, in de Franse media een open brief waarin aandacht werd gevraagd voor het feit dat niet álle mannen die hun hand op de knieën of billen van een vrouw leggen viezerikken zijn. Geflirt komt vaak van twee kanten, aldus Deneuve.
Na zware kritiek van een groep Franse feministen moest zij een week later weer openlijk haar excuses aanbieden aan de vrouwen die écht waren aangerand of verkracht. Dat dát niet kon stond buiten kijf. Zij herhaalde echter haar standpunt. In navolging van Deneuve liet ook Brigitte Bardot weten het wel eens bont te hebben gemaakt.
Duidelijk is dat de Franse dames niet zo preuts zijn als hun Amerikaanse seksegenoten, en misschien ook wel meer oog hebben voor historie. De verworvenheden van de seksuele revolutie mogen niet verloren gaan.
De koloniale discussie
De discussie over ons koloniale verleden – steeds heftiger de laatste tijd – kent hetzelfde patroon. Alles wat wit was, is nu zwart, en alles wat zwart was is nu wit. Ook hier, zo lijkt het, bestaan geen grijstinten.
De Amsterdamse hoogleraar Gloria Wekker (Paramaribo, 1950) zette de laatste jaren met haar boek White Innocence: Paradoxes of Colonialism and Race (2016) de discussie op scherp door te stellen dat alle blanken per definitie racisten zijn. Witte onschuld bestaat niet. Het koloniale denken heeft geleid tot superioriteitsgevoel, narcisme en grootheidswaan.
De ideeën van Wekker vinden weerklank in recente kritiek op het onderzoek van KITLV, NIOD en NIHM naar de jaren 1945-1950. Onder leiding van Marjolein van Pagee en Jeffry Pondaag eist een actiegroep dat de leden van het onderzoeksteam allen vooraf verklaren dat zij zich bewust zijn van hun eigen ‘koloniale mindset’, en dat alles wat in die bewuste ‘na-oorlogse’ jaren is geschied, het gevolg was van koloniaal machtsmisbruik.
Het doet een beetje denken aan de Sovjet-Unie in de jaren ’30, of aan China. Natuurlijk is de discussie gebaat bij zelfreflectie. We vergeten soms wel eens waarom we denken zoals we denken. Is echter vragen om een beschuldiging vooráf niet even verwerpelijk als het aangekaarte probleem?
Politieke correctie
In de media is de nuance meestal zoek, en scherpe reacties laten nooit lang op zich wachten. Zo besloot kort geleden de Amsterdamse basisschool J.P.Coen zijn naam te wijzigen, en werd het standbeeld van Johan Maurits (naar zeggen om praktische redenen) weggehaald uit de entree van het Mauritshuis in Den Haag. In Rijswijk wil een actiegroep de straatnaam Generaal Spoorlaan nu gewijzigd zien: ‘Generaal Simon Spoor werd vroeger beschouwd als een nationale held maar is, naarmate de jaren verstreken en er meer over de politionele acties bekend werd, allang niet meer onomstreden. Wij beschouwen hem nu als één van de grootste Nederlandse oorlogsmisdadigers’, aldus de activisten.
Ook de gemeenten Haarlem en Soesterberg hebben een Generaal Spoorlaan. Even afwachten of er ook nog een reactie komt uit deze plaatsen.
Westerling
Ik kan het niet nalaten en zoek verder op het internet. En ja, hoor, in Manchester, Engeland, vind ik een ‘Westerling Way’. Eerder heette deze straat Gooch Close, bekend om een gewelddadige jeugdbende van de zelfde naam. Om het imago van de straat te verbeteren besloot het gemeentebestuur in de jaren ’80 de naam de veranderen in Westerling Way.
Het zal wel een andere Westerling zijn geweest, denk ik dan. Maar toch, misschien kan de gemeente Manchester alvast worden ingelicht hóe verkeerd deze beslissing mogelijk is geweest.
Deneuve of Wekker: ik twijfel nog een beetje.
x