De teloorgang van een ambacht

Een bamboe monument ter ere van koningin Wilhelmina

Dit keer een monument uit de categorie curiosa, alhoewel het onderscheid tussen meer en minder belangrijke monumenten natuurlijk niet altijd even duidelijk is. Vaak verandert de culturele of maatschappelijke waarde van een monument al kort na de bouw.

Van de Eiffeltoren weten we dat deze een tijdelijk karakter was toegemeten. Na de Wereldtentoonstelling, in 1889, zou het bouwwerk weer worden afgebroken. Het succes bleek echter zó groot dat de sloop werd uitgesteld. Inmiddels is de toren uitgegroeid tot het belangrijkste monument van Frankrijk.

De voet van de bamboe Eiffeltoren in Tasikmalaja, 1898

Bijna tien jaar na de bouw van de Eiffeltoren werden in heel Nederlands-Indië de kroningsfeesten van Wilhelmina voorbereid, zo ook in Tasikmalaja. Alle ideeën waren welkom. In Soerabaja zou een soort replica van de Eiffeltoren worden gebouwd als blikvanger van de feestelijkheden. Een jaar eerder had deze gemeente al een replica van de Big Ben op Oedjoeng geplaatst, een geschenk van de Britse ingezetenen van de stad. Daar paste een Eiffeltoren uitstekend bij. 

Tasikmalaja kon niet achterblijven, maar wilde graag aansluiting vinden bij de lokale ambachten. En zó ontstond het idee om gebruik te maken van de lokale kennis op het gebied van het bamboevlechten: een Eiffeltoren gemaakt van bamboe! Waterstaatsingenieur en architect A.H. van Bebber werd bereid gevonden om het ontwerp en de uitvoering voor zijn rekening te nemen.
Begin augustus 1898 schreef de Preanger Bode: “Op de aloon-aloon, het middelpunt voor de versiering, zal komen te prijken een Eiffeltoren en acht erepoorten van verschillend genre (moors-gothisch en fin-de-siècle), die alle schitterend geïllumineerd zullen worden.” De toren, die kon worden beklommen, zou – net als het origineel – een tijdelijk karakter dragen.

De kroningsfeesten te Tasikmalaja. Op de achtergrond de replica van de Eiffeltoren.

Het feest

Het feest was een succes. De Preanger Bode van 12 september 1898: “Uit Tasikmalaja vernemen wij dat aldaar de verlichting en versiering — meer speciaal de verlichting van de 33 meter hoge Eiffeltoren en de bouw van oud-Hollandse en andere poorten — eenvoudig uniek waren.” En weer later berichtte hetzelfde blad: “Van de bamboe Eiffeltoren op de aloon aloon te Tasikmalaja, welke tijdens de inhuldigingsfeesten aldaar de ´clou´ vormde, zal naar wij vernemen een reproductie op 1/200 schaal aan H.M. onze Koningin worden aangeboden.”
Naar we veronderstellen wordt hier een schaal bedoeld ten opzichte van het origineel, en niet ten opzichte van de replica. De aan Hare Majesteit aangeboden reproductie van de bamboe-toren in Tasikmalaja zou aldus ongeveer 1.55 meter hoog zijn. Is dit model nog bewaard gebleven? We weten het niet.

De officiële foto

Tijdens de feestelijkheden werden waarschijnlijk als souvenirs foto´s van de toren verkocht, geplakt op karton, met het onderschrift: “Eiffeltoren van bamboe, ontworpen en uitgevoerd door A.H. van Bebber, opzichter van waterstaat en gediplomeerd architect.” De toevoeging ´gediplomeerd´ was niet geheel zonder reden. Ook in Soerabaja werd vaak de vraag gesteld of een dergelijk hoog gevaarte (ook dáár was de toren ongeveer 30 meter hoog) niet om zou kunnen vallen. Het feit dat de bouwer gediplomeerd was, stelde gerust.

We weten niet wanneer de toren in Tasikmalaja is afgebroken. Als dat korte tijd na de kroningsfeesten is geweest, dan zou dat jammer zijn, gelet op de moeite die was getroost om een in detail zo zuiver mogelijke replica te bouwen. De enige ´officiële´ foto laat zien dat Van Bebber zijn best heeft gedaan. Het was een waarheidsgetrouwe replica.

Tasikmalaja, 2015

Reizen wij nu door de tijd, en doen wij Tasikmalaja opnieuw aan in 2015. Het verhaal neemt hier een verrassende wending. Om het toerisme nóg een keer te wijzen op de belangrijkheid van de bamboesector, besluit de gemeente een nieuwe Eiffeltoren te bouwen.  Dit maal niet op de aloon-aloon, maar tegenover een gemeentelijk administratiekantoor, in een buitenwijk.  Als bijzonderheid geldt dat de toren bovenop een brug zal staan, en dat het verkeer er dus onderdoor kan rijden. Rond de jaarwisseling 2015/16 werd het bouwwerk bekroond.

De nieuwe replica, 2016.

In één van de vele artikelen die op het internet aan deze nieuwe Eiffeltoren werden gewijd, lezen we dat de buurtbewoners pleitten voor zo snel mogelijke afbraak. Bij de geringste wind vlogen de stukken van de toren naar beneden. Zonder kolonialistisch te willen overkomen: de nieuwe toren wekt wel érg de indruk alsof de bamboe bouwkunst de afgelopen eeuw erop achteruit is gegaan. We weten dan ook niet of er nog iets van de toren overeind staat. Misschien maar beter van niet.

x

Bronnen
De Preanger Bode, 3 augustus 1898
De Preanger Bode, 12 september 1898
De Preanger Bode, 28 september 1898