Soldaat in Indonesië, 1945-1950

Het KITLV bestudeert, voor het eerst, honderden ego-documenten van veteranen die deelnamen aan de strijd in Nederlands-Indië in de jaren 1945-1950. Het resultaat leidt tot een kaleidoscoop van boeiende getuigenissen.

Door Bert Immerzeel

Het is al weer meer dan twee jaar geleden dat de onderzoeksinstituten KITLV, NIOD en NIMH pleitten voor een grootschalig onderzoek naar de gebeurtenissen in de periode 1945-1950, en daarvoor – zonder succes – financiële steun zochten bij de Nederlandse overheid. Het ingediende kostenplaatje was voor een deel bepaald door de post oral history: interviews met nog levende veteranen. De reactie van de regering was negatief. Vooral de gezochte samenwerking met Indonesië zou tot problemen leiden; ‘Indonesië’ was niet geporteerd van een dergelijk onderzoek.

Nederlandse militairen bedacht op aanvallen

De genoemde instituten, en met name het KITLV, zaten niet bij de pakken neer, en gingen op zoek naar alternatieven. Gert Oostindie, directeur van het KITLV, doet thans in ‘Soldaat in Indonesië, 1945-1950´ verslag van een eerste zoektocht. 

Oostindie geeft impliciet aan dat het te laat is voor mondelinge geschiedenis. De getuigenissen van nog levende veteranen lopen te zeer uiteen om nog van groot nut te kunnen zijn. Gelukkig  werden de afgelopen decennia bij zowel KITLV als andere onderzoeksinstituten door veteranen en hun nabestaanden honderden ego-documenten achtergelaten, documenten die nu kunnen worden gebruikt om een beter beeld te schetsen van de koloniale oorlog tussen 1945 en 1950. Deze database, ‘corpus’ in de woorden van Oostindie, ligt ten grondslag aan Soldaat in Indonesië. In aansluiting bij de actualiteit ligt het zwaartepunt bij de gepleegde oorlogsmisdaden:

“Wij kwamen niet om te doden. Wij schoten juist opzettelijk over de mensen heen. Totdat op een dag zes makkers van ons in een hinderlaag reden en werden afgeslacht […]. Die dag ben ik soldaat geworden […] Vanaf toen gold: eerst schieten en dan gaan kijken.”

Het resultaat van deze uitgebreide studie (Oostindie werd bijgestaan door een omvangrijk academisch team) is misschien niet onthutsend, want bij velen al bekend, maar levert wel boeiende leeskost op over de motieven van de militairen om over de streep te gaan. Het better safe than sorry schijnt te hebben overheerst.

Soldaat in Indonesië

Dat de nadruk in het boek (en in de interviews met de schrijver in de media) op de oorlogsmisdaden ligt, is tegen het licht van de actuele discussie mogelijk begrijpelijk, – voor veel veteranen zal deze moeilijk zijn te verteren. Oostindie geeft aan dat de 659 gebruikte ego-documenten niet in alle opzichten representabel zijn, en dat in driekwart van de bestudeerde getuigenissen niet wordt gerept over oorlogsmisdaden. Desalniettemin, het beeld dat uit deze documenten boven komt, is een stuk zwarter dan tot dusverre in de officiële documenten werd toegegegeven en waarschijnlijk in lijn met de binnenkort te verwachten publieksversie van het proefschrift van  Rémy Limpach. Deze kleur wordt nog eens onderstreept door de titel en ondertitel. Dat Nederlandse soldaten zich misdroegen in ‘Indonesië’ zal niet iedereen met de de schrijver eens zijn, evenmin met de wat kromme vermelding dat het hier gaat om ‘Getuigenissen van een oorlog aan de verkeerde kant van de geschiedenis’.

Soldaat in Indonesië is echter een welkome aanvulling op, en uitbreiding van, Oorlogsliefdekind van Annegriet Wietsma en Stef Scagliola (2014). Het is een verhelderend boek, en zal zeker bij kinderen en kleinkinderen van veteranen tot meer begrip kunnen leiden. Voor hen is het eigenlijk een must read. Voor de historici blijven de hoofdvragen op de plank liggen. We kijken dan ook halsreikend uit naar vervolgstudies waarin ook gebruik wordt gemaakt van Indonesisch materiaal, of waarin bijvoorbeeld de geschiedenis van legeronderdelen te velde wordt herschreven.

x

Gert Oostindie, Soldaat in Indonesië, 1945-1950. Getuigenissen van een oorlog aan de verkeerde kant van de geschiedenis.
Prometheus, Amsterdam, 2015.
ISBN 9789035143494
320 pagina´s
Winkelprijs € 29,95.