De repatriëring, of misschien beter gezegd de verhuizing, in na-oorlogse jaren van honderdduizenden landgenoten uit Nederlands-Indie naar Nederland, burgers en militairen, kent even zo vele verhalen. Sommige van deze verhalen zijn wel heel bijzonder. Peter Miebies vertelt ons van de reis van het stoomschip Ranchi, met als vertrekdatum vanuit Tandjoeng Priok 29 augustus 1950.
Door Peter Miebies
Overlijdensadvertentie E.H.Ranchita Sprangers
Enkele Jaren geleden las ik in het Algemeen Dagblad een rouwadvertentie. De overledene heette Ranchita en was geboren in 1950 aan boord van een schip genaamd de Ranchi. Op de een of andere manier had ik het gevoel dat dat schip iets te maken had met de woelige periode na de Tweede Wereldoorlog in Indië. Bij mijn onderzoek viel ik van de ene verbazing in de andere.
SS Ranchi
De SS Ranchi, gebouwd in 1925 in Engeland om dienst te doen op de route tussen Londen en Bombay, kreeg de naam van een Indiase stad. In 1939 werd het door de Britse admiraliteit gevorderd en ingezet als bewapend koopvaardijschip. Bij die modificatie is de tweede (achterste) pijp verwijderd en is geschut aangebracht. Tot 1943 werd het schip ingezet als patrouille- en escortvaartuig; in die vier jaar legde het zo’n 300.000 zeemijl af.
Vanaf 1943 werd de Ranchi een troepentransportschip en nam het deel aan de invasie in Italië. Totdat het schip in 1947 weer werd omgebouwd voor het vervoer van emigranten, vervoerde het zo’n 55.000 militairen in het Midden Oosten. In 1953 werd het in Wales gesloopt.
De Ranchi na 1939, toen de tweede schoorsteenpijp werd verwijderd om plaats te maken voor geschut.
De nazaten van het KNIL
Toen het Koninklijk Nederlandsch Indisch Leger (KNIL) in juli 1950 ontbonden werd, moest het merendeel van de troepen vervoerd worden naar het vaderland. En een beetje snel graag! Alle militaire macht in de kolonie was sinds de oprichting van het Oost Indisch Leger in 1830 in het latere KNIL verenigd geweest. In de nadagen van de Nederlandse overheersing van het huidige Indonesië, was het KNIL betrokken bij de laatste stuiptrekkingen van het gouvernement voordat de overblijfselen van de macht aan de Indonesiërs en hun leider Soekarno werden overgedragen. Voor alle burgers en militairen, die geen trouw aan de nieuwe heersers wilden zweren, werd de situatie er niet beter op, om het maar zachtjes uit te drukken. De Nederlandse regering was daarom gedwongen om snel voldoende vervoer te regelen. Eén van de acties was het charteren van scheepscapaciteit waaronder de SS Ranchi. Het schip maakte twee reizen vanaf Tandjoeng Priok, de haven van Djakarta, naar Amsterdam. De eerste reis ving aan op 29 augustus 1950. Het grootste deel van de passagiers [1] bestond uit KNIL-personeel en hun gezinnen. Het is verleidelijk om te geloven dat deze mensen blij waren naar hun vaderland terug te keren. Maar dit gaat voorbij aan het feit dat veel van deze mensen geboren en getogen waren in Nederlands-Indië en nu onderweg gingen naar een land dat ze alleen maar kenden uit verhalen en van foto’s.
Geboortebeperking
Het moge duidelijk zijn dat het vervoer van duizenden mensen in een relatief korte periode, een doorwrochte planning vergt. Maar om te kunnen plannen heb je informatie nodig, informatie over het schip en de passagiers. In het Ranchi-dossier bij het Nationaal Archief vond ik een brief van de KNIL-kwartiermeester, kolonel K.A. Warmenhoven. Deze man bleek 48 dagen voor vertrek al over verbazingwekkend veel informatie te beschikken. Hij kende de precieze samenstelling van de gezinnen, wist hoeveel KNIL-vrouwen er zwanger waren, en zelfs wanneer zij waren uitgerekend. Kennelijk wisten de militairen op dat moment al op welk schip ze de reis zouden gaan maken.
Opvarenden met baby aan boord van SS Ranchi (foto IISG)
Gebaseerd op zijn cijfers verwachtte de kolonel zo’n 70 geboorten tijdens de reis die zou duren van 29 augustus tot/met 25 september. Dat aantal werd wat groot geacht voor de beschikbare medische staf. Daarom werd een aantal gezinnen overgeplaatst naar een ander schip waardoor het aantal bevallingen op de SS Ranchi tot hooguit 50 beperkt zou moeten zijn. Na afloop van de reis zou blijken dat de kwartiermeester zijn doel heeft bereikt en dat de verzorging niets te wensen had overgelaten.
Maar er is natuurlijk nog een vraag. Hoe komt het dat er zoveel vrouwen op het zelfde moment in verwachting waren. Of is dat gewoon toeval?
Om die vraag te kunnen beantwoorden moet men de Ranchi-passagiers beschouwen tegen de achtergrond van wat er allemaal in het Indië van 1949 en 1950 gaande was. Zonder hier nu alle details naar voren te willen halen maar de situatie in Indië (of Indonesië zo u wilt) sinds het beëindigen van de 2e wereldoorlog (15 augustus 1945) valt toch op z’n minst te vergelijken met een situatie die heel dicht bij een oorlog ligt. Soekarno riep op 17 augustus 1945 de onafhankelijkheid uit. Indonesische nationalisten bevochten de koloniale overheersing en de Nederlandse regering stuurde zo’n 100.000 militairen om de vooroorlogse situatie te kunnen bestendigen. Onder druk van de internationale gemeenschap werd uiteindelijk de onafhankelijkheid aan de Indonesiërs overgedragen. We schrijven 27 december 1949.
Gedurende de periode voorafgaand aan de vredesbesprekingen voelden veel (Indische) Nederlanders zich niet meer veilig in de kolonie. Een groot aantal gezinnen, waaronder zeker ook KNIL-gezinnen, voelden er niets voor om de aangeboden Indonesische nationaliteit te accepteren. Daarmee tekenden ze hun eigen vonnis, ze móesten wel vertrekken. Voor de meesten betekende dat vertrek naar Holland. In 1949 en 1950 was die uittocht op z’n hoogtepunt. In die periode verlieten 150.000 mensen per schip het land [2]. Die schepen werden door de Nederlandse regering gechartered. De NV Stoomboot Maatschappij Nederland verzorgde (in alle gevallen?) de operationele uitvoering van één en ander. Gedurende het topjaar 1950 gingen gemiddeld elke maand ruim 9.000 mensen aan boord in Tandjong Priok. Wanneer we elke familie op 4 personen stellen, dan waren dat dus 2250 families per maand. Een zwangerschapspercentage van 3 lijkt dan niet irreëel, zeker niet indien in aanmerking wordt genomen dat de mogelijkheden voor gezinsplanning toen nog niet zo waren als die vandaag de dag.
Om de medische staf zo efficient mogelijk in te zetten probeerde kolonel Warmenhoven zoveel mogelijk zwangere vrouwen bij elkaar te verschepen op zo weinig mogelijk schepen. En als je het zo bekijkt is het aantal zwangeren op de SS Ranchi niet erg bijzonder. Dus lijkt van toeval weinig sprake te zijn.
Hoe dan ook, de Ranchi-vrouwen die bijna uitgerekend waren, waren waarschijnlijk blij de onzekere situatie in Djakarta achter zich te laten. Het hield wel in dat de ooievaar een paar reisjes over de woelige baren zou moeten maken. Maar ooievaars staan bekend om hun lange reizen. Dus toen de Ranchi om middernacht op 25 september voor de sluizen van IJmuiden verscheen, waren er 37 namen aan de passagierslijst toegevoegd. Het zal daarom niet verbazen dat de SS Ranchi in de Nederlandse pers inmiddels een bijnaam had gekregen: ‘Babyschip nr. 2’. Het was al het tweede babyschip, omdat er op ongeveer hetzelfde tijdstip nog een ander schip, het SS Goya, met talrijke baby’s in aantocht was.
Een gezin met nieuw-geborende a/b van de Ranchi (foto NA)
Nationaliteit
Voordat ik alle baby’s op een rijtje zet, is het goed het even over de nationaliteit te hebben van kinderen die op zee geboren worden. Het is moeilijk om hierover een duidelijk verhaal te vertellen. De nationaliteit van het schip kan een rol spelen, idem ten aanzien van de locatie van het schip. En natuurlijk ook de nationaliteit van de ouders. De SS Ranchi is een Brits schip, het schip voer veelal in internationale wateren maar niet overal (b.v. het Suezkanaal) en het gros van de ouders had een Nederlands paspoort. Er zijn landen die het principe hanteren dat het grondgebied waarop men ter wereld komt bepalend is (ius soli). In dit geval zijn alle baby’s op Brits grondgebied geboren en zouden ze dus ook de Britse nationaliteit moeten krijgen. Maar Nederlandse wetgeving is gebaseerd op een ander principe n.l. op dat van het recht van het bloed, d.w.z. de nationaliteit van de ouder bepaalt (ius sanguinis). Hoewel hierover andere berichten in de pers [3] zijn verschenen, houd ik het er op dat alle baby’s de Nederlandse nationaliteit hebben.
Bevalling op zee
Toen de eerste bevalling zich aankondigde, bevond de Ranchi zich nauwelijks buiten de haven van Tandjong Priok. De laatste vond bijna vier weken later plaats, in de beruchte Golf van Biskaje, zo’n 16.000 km verder naar het koude noorden. [4] Maar al die baby’s deelden één gegeven: hun geboorteplaats was de SS Ranchi. Een aantal ouders, dertien in totaal, was daar zo trots op dat ze de kleine naar het schip hebben vernoemd. Zowel jongens als meisjes werden getooid met namen als Ranchi, Ranchis, Ranchia of Ranchita, meestal in combinatie met een meer gebruikelijke naam.
Ook de kapitein van het schip vond het kennelijk wel bijzonder. In zijn afscheidsbrief aan de passagiers, aan het eind van de reis, schreef hij:
“Ik vertrouw er op dat alle passagiers, in het bijzonder de kleine Ranchi’s en Ranchita’s, aangename herinneringen aan deze reis zullen hebben. Ik heb gemerkt dat plaatselijke ooievaars al vanaf Aden zeer geïnteresseerd in dit schip zijn geweest. Ik heb er zelf een groot aantal gezien en die zijn waarschijnlijk de reden dat er zoveel nieuwe namen op de passagierslijst zijn verschenen.”
Ik betwijfel of al die kleintjes zich ook maar iets van deze reis zullen herinneren, maar de kapitein zal het ongetwijfeld goed bedoeld hebben.
Route van SS Ranchi en locatie van de geboorten
De nieuwe passagiers
Hierna ziet u een lijst van alle baby’s, waaronder twee tweelingen, die tijdens deze reis zijn geboren. De medische staf is zo attent geweest om ook de tijd van geboorte te noteren. Daardoor wordt het mogelijk om, in combinatie met de in de krant gepubliceerde scheepsberichten en de gemiddelde snelheid van het schip, de locatie van het schip te bepalen op het moment van geboorte.
Op de originele lijst is ook de geboorteplaats van de ouders genoteerd en eveneens de militaire rang van de vader.
Datum Voornamen Naam vader Naam moeder
Aug 29 Jane Ranchita van Muyen Kanaar
Aug 30 Ranchi Edwardine Kruller Vos
Aug 30 Christiaan Victor Ranchis Silvester v.d. Heiden
Aug 31 Elodie Wilhelmina Maria Wins Heirman
Aug 31 Richard Edwin Ranchi Muller Müller
Aug 31 George Rudolf Wagenaar Koster
Sep 1 Antoinette Ranchia Schwarzler Tumusu
Sep 1 Renie Konings Pfaff
Sep 2 Harry Ranchi Hofstra Holsheimer
Sep 3 Esther Henriette Ranchita Sprangers Veen
Sep 4 Xenia Postma Drinhuyzen
Sep 4 Benjamin Cornelis Thomas van Rossum Vuursteen
Sep 6 Glenn Roy Thomas Weygers Binjola
Sep 7 Herman Otto Diesveld van Luyk
Sep 8 Maria Cornelia Schulte Rochani
Sep 10 Judy Maureen Wijnandts Zwart
Sep 10 Eric Ranchi Samson Reemer
Sep 11 Anna Marie Reggers Pirson
Sep 11 Robert Frank Cornelisz Heijne
Sep 12 Hedi Ranchi Evers Heldernisse
Sep 12 Albertus Maria Burger Nieuwenstein
Sep 12 Johanna Maria Burger Nieuwenstein
Sep 14 Eveline Ranchi de Jong Kramer
Sep 14 Victor Pieter Jon Woerlee van Woerden
Sep 16 Anna Margaretha Swerissen Hardy
Sep 16 Franklin Delano de Jong Kuypers
Sep 17 Sybilla Rosanne Nederbergh Herscheit
Sep 19 William Ranchi Neyendorff de Ceuninck
Sep 20 James Patrick Wüstlich Koot
Sep 21 William Russell Klumpers Goudhuys
Sep 21 Maria Emelie Alida Varkevisser Verhoeff
Sep 22 Ranchi Timmermans Kühbauch
Sep 23 Margaretha Ranchi Nora de Groot Samuels
Sep 23 Peggy Careen van Munster Roelofs
Sep 23 Reni Mathilde van Munster Roelofs
Sep 24 Martin Theodoor Esser Wiegers
Aankomst in Amsterdam
In de nacht van 24 op 25 september meldde de SS Ranchi zich bij de sluizen van IJmuiden, daarna is het nog 3 uur varen naar de Amsterdamse Javakade. Rond 8.30 uur begint de ontscheping en voor velen de eerste kennismaking met Holland. Op de loopplank kon men vaders in uniform zien lopen met biezen wiegjes in de hand. Aan de wal ontvingen de gezinnen hun papieren voor transport en melk voor de kleintjes. Het leven van de ‘Ranchi 37’ heeft een aanvang genomen.
Rond deze dagen zullen veel van de Ranchi’s hun verjaardag vieren. Helaas niet allemaal want inmiddels zijn er enkele overleden. Esther Henriëtte Ranchita Sprangers, wier rouwadvertentie aanleiding vormde voor dit verhaal, is één van hen. Dit artikel wil ik daarom aan haar opdragen.
[1] Ongeveer 973 passagiers waarvan 781 iets met het KNIL te maken hadden
[2] In 1950 vertrokken 95 schepen naar Nederland met een totaal van meer dan 100.000 passagiers.
[3] Leids Dagblad, 26 September 1950
[4] De meeste moeders zullen terzijde gestaan zijn door Lt. 2e kl. dr. W.L.R. Loomans uit Venlo. Limburgs Dagblad 26 September 1950.
x
Naschrift
Een eerdere, meer uitgebreide, versie van dit artikel publiceerde ik vier jaar geleden in mijn persoonlijke weblog ‘Peter’s Blog’. Naar aanleiding daarvan kreeg ik bezoek van radiomaker Joost Wilgenhof. Voor Museum Perron Oost, het kleinste museum van Amsterdam, is hij op zoek naar informatie over SS Ranchi. Museum Perron Oost heeft plannen om een expositie in te richten over de Ranchi, ook al omdat het volgend jaar 70 jaar geleden is dat het schip de bewuste reis maakte.
Heeft u nog informatie over deze bewuste reis? Kent u de personen op de foto’s? Laat het mij (patmiebies at gmail dot com) of Joost Wilgenhof (joowilg at xs4all dot nl) weten!
x