Als we naar oude foto´s van Nederlands-Indië kijken, dan zien we nooit hoe het écht is geweest, maar alleen kleine stukjes van een werkelijkheid die al lang niet meer bestaat en die we nooit kunnen reconstrueren. Zo zien we in koloniale albums bijna zelden afbeeldingen van het dagelijks leven van de Indonesische bevolking. En, vreemd genoeg, ook weinig bruiloftsfoto´s. Een gemis, zo realiseerde ik, mogelijk veroorzaakt door het feit dat veel van de huwelijken werden gesloten met de handschoen: op afstand.
Planters in Medan
Er is echter nog veel meer te ontdekken. Maar alleen na héél lang kijken. Zo bedacht ik kort geleden voor het eerst dat het toch wel vreemd was dat ´blank´ een sterke voorkeur had voor wit. Witte kleding, witte huizen en witte kantoren. Of zie ik het verkeerd, en komt het alleen omdat de foto´s waar we naar kijken uit een zwart-wit periode komen?
Kort geleden verscheen een boekje van Hans Roosenboom van het Rijksmuseum, met daarin een honderdtal kleurenfoto´s van vóór de oorlog. Afdrukken van autochromes, glasplaatjes die slechts bij hoge uitzondering uit hun hoesje mogen worden genomen omdat ze anders hun kleur verliezen. Wat blijkt: de kleurenfotografie bestaat al meer dan honderd jaar! De techniek werd alleen weinig toegepast. Te duur, en te weinig artistiek volgens de fotografen. De fotografie bleef hangen in zwart-wit, terwijl de schilderkunst volop koos voor kleur.
Misschien speelt die fotografie ons wel parten, en zien we het allemaal te zwart-wit. Misschien had het leven in het vooroorlogse Indië meer kleur dan we wel denken. Maar toch….
Tropenkleding
Afscheid aan de kade in Rotterdam
Het afscheid op het station of aan de kade in Amsterdam of Rotterdam was somber, bijna zwart. Nederland had in de jaren ‘20 en ’30 misschien ook niet zo veel anders te bieden. Onderweg, ergens tussen Port Said en Colombo, ging de koffer open en werd de tropenkleding eruit gehaald. Een bijzonder moment, vooral voor de mannen die tegelijkertijd ook hun nieuwe werkkleding uitprobeerden. “Ik raad u aan om te beginnen met twee volledige kostuums”, had de kleermaker nog gezegd.
Hoe ging dat dan, precies?, vraag ik me af. Besloten alle opvarenden tegelijkertijd hun kloffie te wisselen, of wachtten sommigen nog tot ze in Indië arriveerden? Wie kon die groepsverandering van zwart naar wit zo lang weerstaan? En hoe werd die kleurverandering ervaren? Als een verandering van oud naar nieuw, van Vergangenheit naar toekomst? Het wit van de nieuwe kleding stond natuurlijk voor het begraven van het verleden in Nederland, en voor een wedergeboorte in Indië. Symbolischer kan haast niet.
Dat die witte kleding in Indië minder praktisch bleek te zijn (je zag er álles op!), werd voor lief genomen. De meeste dragers daarvan konden zich personeel veroorloven dat dagelijks de was voor hen deed, en méér distinctief was bijna onmogelijk. Hoe hoger de functie, hoe smettelozer en witter het pak. Wit was de baas.
Architectuur
Europese woning te Malang
Bij de functie hoorde de behuizing, bij het pak de woning. Naarmate de particuliere sector het beter deed in Indië, werd er meer en meer gebouwd. In de steden verschenen vele nieuwe overheidsgebouwen, kantoren en winkels, en werden nieuwe woonwijken aangelegd. De kleur van al die gebouwen en woningen? U raad het al: wit. Het contrast tussen de leefwijze van de koloniale heersers en de lokale bevolking werd nu zowel uitgedrukt in de kleur van de kleding, als in de kleur van de bebouwing. Witte Europese woon- en kantoorwijken omringd door groenbruine kampongs.
Het moet de Europeanen pijn hebben gedaan, veel pijn, toen in 1941 in verband met de Japanse dreiging de Luchtbeschermingsdienst besloot om een aantal overheidsgebouwen donkergrijs te schilderen. Wit bleek voor het eerst ook gevaarlijk.
De keuze voor kleur
Toen de oorlog in 1945 eindigde, was van al dat wit weinig meer over. Het tropenpak bestond nog slechts uit lompen, en de witte muren van de overheidsgebouwen fungeerden als achtergrond voor Indonesische vrijheidsleuzen.
Na de onafhankelijkheid van Indonesië werd (bewust?) gekozen voor kleur. Koloniale gebouwen werden verwaarloosd of overgeverfd. Van pasteltinten tot felgroen, rood of blauw. Het was alsof de Indonesiërs alsnog wilden zeggen: jullie hebben ons niet alleen ons land afgenomen, maar ook nog onze kleur.
En die kleur, die is gebleven. De schaalvergroting van de Indonesische samenleving is zó groot dat een terugkeer naar wit ondenkbaar is. Heimwee naar Weltevreden? Het is voorbij.
x
Gearchiveerd onder:9. Java Post
